Runy - co to takiego?

Runy (alfabet runiczny) – alfabet używany do zapisu przez Ormian (wczesna starożytność), ludy germańskie (tzw. alfabet Fuþark od pierwszych 6 liter) i celtyckie. Niekiedy nazwę "runy" odnosi się także do systemów piśmienniczych stosowanych przez ludy tureckie (tzw. alfabet orchoński) oraz Madziarów (Węgrów) (tzw. rowasz). Używany również w obrzędach magicznych. Staronordyckie słowo *run oznacza 'tajemnicę', 'sekret'.

Według wierzeń nordyckich runy podarował ludziom bóg Odyn. Najprawdopodobniej alfabet ten został zapożyczony od ludów północnej Italii (alfabet alpejski). Niektórzy badacze zwracają uwagę na jego powiązania z alfabetem fenickim, hebrajskim, czy greckim. Runy starszego Fuþarku odpowiadają zarówno graficznie jak i fonetycznie odpowiednim literom alfabetu greckiego będącego przodkiem wszystkich alfabetów europejskich, a zarazem najwcześniejszym alfabetem uwzględniającym samogłoski:

* Fehu = Wau
* Uruz = Ypsilon
* Þurisaz = Delta
* Ansuz = Alfa
* Raido = Ro
* Kaunan = Gamma
* Gebo = Chi
* Wunjo = Wau
* Haglaz = Heta
* Naudiz = Ni
* Isaz = Iota
* Jeran = Jot
* Ïhwaz = Jot
* Pertho = Pi
* Algiz = Sampi
* Sowilo = Sigma
* Tiwaz = Tau
* Berkanan = Beta
* Ehwaz = Epsilon
* Mannaz = Mi
* Laguz = Lambda
* Iŋwaz = Qoppa
* Dagaz = Delta
* Othalan = Omega

W porównaniu z okrągłym kształtem liter alfabetu greckiego kształt run starszego Fuþarku jest kanciasty (głównie proste linie, mało łuków). Także kolejność liter greckich i run starszego Fuþarku jest inna.

Runy były używane do zapisu krótkich inskrypcji w drewnie, metalu czy na kamieniach (tzw. kamienie runiczne). Kształt liter tego alfabetu ułatwiał zapis na takich powierzchniach.

Do run, oprócz ich znaczenia fonetycznego, było także przypisane dodatkowe, słowne znaczenie. Na przykład runa þ (th) oznaczała w Fuþarku, tyle co þurisaz (olbrzym).

Choć runy są prawdopodobnie nieco starsze, najstarsze znane zapisy runiczne pochodzą z 200 r. Są one zresztą bardzo krótkie i trudne do przetłumaczenia. Do ok. 650 r. stosowano tzw. starszy Fuþark (zwany tak od pierwszych sześciu run: F – U – Þ – A – R – K → zobacz rycinę obok), liczący 24 znaki. Później alfabet runiczny zaczął się różnicować: w Norwegii i Szkocji używano Fuþarku z 16 lub 18 runami, natomiast w Anglii rozwinął się alfabet zwany Fuþorc w różnych odmianach, z 24, 28 lub nawet 31 runami. Zmiana nazwy wiąże się ze zmianą czwartej litery runicznej. Runami zapisywano głównie języki germańskie, choć odnaleziono kilka zapisów w łacinie. Przestano ich używać około roku 1000, poza jedynie Skandynawią, gdzie przetrwały jeszcze kilka wieków. Ale i tam wyparł je wreszcie alfabet łaciński.

Według zwolenników New Age runy są symbolami działającymi na zasadzie "promieniowania kształtów". Każdy symbol przywołuje subtelne energie ze świata ducha i z kosmosu. Według nich runy wywierają wpływ na podświadomość, aktywując siły psychiczne, które są ukryte pod progiem świadomości. Przez starożytnych używane były np. wyryte na łodziach bojowych czy mieczach podczas wojny, co miało zapewniać moc i ochronę. Współcześnie runy są używane przez niektóre osoby m.in. do kształtowania osobowości (tzn. wzmacniania pewnych cech adepta i eliminowania innych, jak lęk, strach itp.). Nie zostało to jednak w żaden sposób potwierdzone przez naukę.